ფსიქიკური ჯანმრთელობა, რომელიც ხშირად შეუმჩნეველი ან სტიგმატიზებულია, დიდ გავლენას ახდენს ადამიანების ყოველდღიურობაზე, იმაზე როგორ ვფიქრობთ, ვგრძნობთ და ვმოქმედებთ. მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემები გავლენას ახდენს ჩვენს უნარზე, გავუმკლავდეთ სტრესს, შევინარჩუნოთ პოზიტიური ურთიერთობები და მივიღოთ სწორი ცხოვრებისეული გადაწყვეტილებები. ფსიქიკური ჯანმრთელობა მოიცავს ემოციურ, ფსიქოლოგიურ და სოციალურ კეთილდღეობას და მისი მნიშვნელობა დროის სვლასთან ერთად სულ უფრო მეტად იზრდება.
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია (WHO) მიხედვით, ყოველი მეოთხე ადამიანი ცხოვრების გარკვეულ ეტაპზე განიცდის ფსიქიკურ ან ნევროლოგიურ აშლილობას. ისეთი ფსიქოლოგიური მახასიათებლები, როგორიცაა დეპრესია, შფოთვა, ბიპოლარული აშლილობა და შიზოფრენია, საკმაოდ გავრცელებული მდგომარეობებია, ისინი გავლენას ახდენენ მილიონობით ადამიანზე, მსოფლიოს მასშტაბით. ფსიქიკური ჯანმრთელობის საკითხები ხშირად არასწორად არის გაგებული ან უგულებელყოფილი, რაც იწვევს მძიმე შედეგებს.
ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე მოქმედი ფაქტორები
რამდენიმე ფაქტორი ხელს უწყობს ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემებს, მათ შორის:
1)ბიოლოგიური ფაქტორები: გენეტიკა, ტვინში მიმდინარე ქიმიური პროცესები და ფიზიკური ჯანმრთელობა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე. მაგალითად, ნეიროტრანსმიტერების დისბალანსმა შეიძლება გამოიწვიოს დეპრესია და შფოთვა, ფიზიკური ჯანმრთელობის პრობლემები დაკავშირებულია დეპრესიისა და სხვა გუნება-განწყობის დარღვევებთან.
2)ცხოვრებისეული გამოცდილება: ტრავმამ, ძალადობამ და ცხოვრების მნიშვნელოვანმა ცვლილებებმა შეიძლება გამოიწვიოს ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები. ადრეული ბავშვობის გამოცდილება, განსაკუთრებით, სიღრმისეულ გავლენას ახდენს ფსიქიკურ კეთილდღეობაზე.
3)სოციალური და ეკონომიკური ფაქტორები: სიღარიბე, სოციალური იზოლაცია, დისკრიმინაცია და ძირითადი საჭიროებებისა და სერვისების ხელმისაწვდომობის ნაკლებობამ შეიძლება გააძლიეროს ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები.
4)ცხოვრების წესის არჩევანი: ქიმიური ნივთიერებების არასწორად გამოყენება, არაჯანსაღად კვება და ფიზიკური აქტივობის ნაკლებობა ასევე უარყოფითად მოქმედებს ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე. ჯანსაღი ცხოვრების წესის არჩევანს შეუძლია გააძლიეროს ფსიქიკური კეთილდღეობა.
კვლევები და შეხედულებები
ფსიქოლოგიურმა კვლევებმა მოგვცა ღირებული შეხედულებები ფსიქიკური ჯანმრთელობის შესახებ. წარმოგიდგენთ რამდენიმე მიდგომას, რომლის დახმარებითაც ხდება მენტალური ჯანმრთელობის საკითხების შესწავლა და ასევე ადამიანების ცხოვრების გაუმჯობესება.
კოგნიტურ-ქცევითი თერაპია (CBT)
CBT არის ფართოდ გამოყენებული თერაპიული მიდგომა, რომელიც ეხმარება ინდივიდებს განსაზღვრონ და შეცვალონ უარყოფითი აზროვნების შაბლონები და ქცევები. თერაპიის პრაქტიკებმა დაადასტურა მისი ეფექტურობა დეპრესიის, შფოთვისა და ფსიქიკური ჯანმრთელობის სხვა პირობების სამკურნალოდ.
მრავალმა კვლევამ აჩვენა CBT-ის ეფექტურობა სხვადასხვა ფსიქიკური ჯანმრთელობის მდგომარეობის სამკურნალოდ. მაგალითად:
1)დეპრესია: მეტა-ანალიზი Cuijpers et al. (2013) დაადგინეს, რომ CBT ძალზე ეფექტურია ძირითადი დეპრესიული აშლილობის სამკურნალოდ, რომსაც ხშირად ანტიდეპრესანტებთან შედარებით მეტი ეფექტურობაც კი აქვს.
2)შფოთვითი აშლილობები: ჰოფმანის (2012) კვლევამ აჩვენა, რომ CBT მნიშვნელოვნად ამცირებს გენერალიზებული შფოთვითი აშლილობის, პანიკური აშლილობისა და სოციალური შფოთვითი აშლილობის სიმპტომებს.
3)CBT ასევე ეფექტური იყო პოსტტრავმული სტრესული აშლილობის (PTSD), ობსესიურ-კომპულსიური აშლილობის (OCD) და კვების დარღვევების სამკურნალოდ.
მექანიზმი: CBT ეხმარება ინდივიდებს გააცნობიერონ კავშირი მათ აზრებს, გრძნობებსა და ქცევებს შორის. ირაციონალური ან არაადაპტაციური აზრების მოშორებით და ხელახალი ჩარჩოების შექმნით, ადამიანებს შეუძლიათ შეიმუშაონ ჯანსაღი აზროვნების შაბლონები, რასაც ემოციური რეგულაციის გაუმჯობესებამდე მივყავართ
მიჯაჭვულობის თეორია
მიჯაჭვულობის თეორია იკვლევს მომვლელებსა და ბავშვებს შორის ადრეული ურთიერთობების გავლენას ემოციურ და ფსიქოლოგიურ განვითარებაზე. ბავშვობაში უსაფრთხო მიჯაჭვულობა გადამწყვეტია ჯანსაღი ემოციური რეგულირებისთვის და ზრდასრულ ასაკში ფსიქიკური ჯანმრთელობის შენარჩუნებისათვის.
კვლევებმა აჩვენა, რომ უსაფრთხო მიჯაჭვულობა ასოცირდება ფსიქიკური ჯანმრთელობის უკეთეს შედეგებთან. ძირითადი დასკვნები მოიცავს:
ემოციური რეგულირება: მიჯაჭვულობის უსაფრთხო სტილის მქონე პირებს აქვთ უკეთესი ემოციური რეგულირება და შფოთვისა და დეპრესიის დაბალი მაჩვენებელი (Mikulincer & Shaver, 2007).
ინტერპერსონალური ურთიერთობები: უსაფრთხო მიჯაჭვულობის მქონე ადამიანები ხშირად განიცდიან უფრო ჯანსაღ და დამაკმაყოფილებელ ურთიერთობებს, რაც ხელს უწყობს საერთო ფსიქიკურ კეთილდღეობას.
ნეიროპლასტიურობა
ნეიროპლასტიურობა გულისხმობს ტვინის უნარს, მოახდინოს საკუთარი თავის რეორგანიზაცია ახალი ნერვული კავშირების ფორმირებით მთელი ცხოვრების განმავლობაში. ეს კონცეფცია ეწინააღმდეგება ტრადიციულ შეხედულებას, რომ ტვინის სტრუქტურა ფიქსირდება გარკვეული ასაკის შემდეგ.
კვლევებმა აჩვენა, რომ ფსიქიკური ჯანმრთელობის ჩარევებმა შეიძლება გამოიწვიოს ტვინის სტრუქტურული და ფუნქციური ცვლილებები.
CBT და ნეიროპლასტიურობა: კვლევამ DeRubeis et al. (2008) აჩვენა, რომ CBT მიდგომამ შეიძლება გამოიწვიოს ტვინის აქტივობის შაბლონების ცვლილებები, განსაკუთრებით ემოციურ რეგულაციასთან დაკავშირებულ რეგიონებში, როგორიცაა პრეფრონტალური ქერქი.
ნეიროპლასტიურობა მხარს უჭერს აზრს, რომ თერაპიულ ჩარევებს შეუძლიათ შექმნან ხანგრძლივი ცვლილებები ტვინის სტრუქტურასა და ფუნქციაში, რაც გამოიწვევს ფსიქიკური ჯანმრთელობის გაუმჯობესებას. ეს კვლევა ხაზს უსვამს გამოჯანმრთელებისა და ზრდის პოტენციალს, თუნდაც ფსიქიკური ჯანმრთელობის ხანგრძლივი პრობლემების მქონე პირებში.
შეჯამება
ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემის მოგვარება მოითხოვს მრავალმხრივ მიდგომას ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისებზე ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა აუცილებელია. ეს მოიცავს ხელმისაწვდომ თერაპიას, კონსულტაციას და ფსიქიატრიულ დახმარებას. ასევე, საზოგადოების მხარდაჭერა იმაზე ბევრად მნიშვნელოვანია, ვიდრე წარმოგვიდგენია, ჩვენ უნდა გვესმოდეს, რა სირთულეებთან შეიძლება იყოს დაკავშირებული ადამიანისათვის მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემები და კარგი იქნება თუ გვექნება მცირე ცოდნა მაინც იმ ტექნიკების შესახებ, რომელიც დაეხმარებოდა მსგავსი პრობლემების მქონე ადამიანს. შესაბამისად, საზოგადოების ინფორმირებულობის გაზრდა და სტიგმის შემცირება გადამწყვეტია. განათლებას შეუძლია დაეხმაროს ადამიანებს სიმპტომების ამოცნობაში და დროულ რეაგირებაში. ყველაფერ ამას მივყავართ საზოგადოდ მენტალური ჯანმრთელობის შესახებ გაზრდილ ცნობიერებამდე და ჩვენს გარშემო გაჩენილი უამრავი ფსიქიკური პრობლემის ადრეულ ეტაპებზე მოგვარებამდე.