ავლენთ თუ არა აგრესიას? როგორი დამოკიდებულება გაქვთ აგრესიისადმი? გეშინიათ მისი გამოვლენის თუ ტკბებით მისით, თუ ვერ ახერხებთ მის განცდასა და გამოვლენას? და ბოლოს, ყველაზე მნიშვნელოვანი – რა სიტუაციაში და ვინ იწვევს თქვენში აგრესიას?
ყველა ადამიანში სხვადასხვა რამ იწვევს გაღიზიანებას: ზოგს შეხედვა არ სიამოვნებს და შეიძლება ქუჩაში მოგახალოს – „რას მიყურებ?“; ზოგი მანქანის სიგნალს ვერ იტანს („რას ასიგნალებ?); ანდა ხელფასი დააკლეს და ამითაა აღშფოთებული. ეს, ასე ვთქვათ, სტანდარტული ფორმებია, მაგრამ არსებობს აგრესიის ენერგიის სპეციფიკური ფორმებიც.
როდესაც აგრესია თავს იჩენს, ამ დროს ძლიერ ზეწოლას განიცდის პიროვნება და ცდილობს როგორმე „მოინელოს“ რათა „გაატაროს“ და გადაუაროს. ამ დროს ჩნდება ორი შესაძლებლობა: ერთია, როდესაც ინდივიდი შეშინებულია და არსებობს მისი მხრიდან თავაზიანობის სტანდარტების დარღვევა, ცდილობს თავშეკავებას, რასაც შედეგად აგრესიის განდევნა მოჰყვება. ეს აქტი, თავის მხრივ, იწვევს ფსიქო-ფიზიკურ დარღვევებს სომატურიდან დაწყებული და ფსიქოლოგიურით დამთავრებული. მეორე შემთხვევა უფრო ექსტრავერტებს ემართებათ, როდესაც აგრესია ვლინდება სიტყვიერი ფორმით ან ქმედებით. შეიძლება ადამიანმა ისეთი რამ გითხრას, რომ მკლავები ჩამოგცვივდეს, დაინგრე შინაგანად. შალვა ნუცუბიძისთვის უთქვამთ დაკრძალვისას, – რას იყურები საფლავში, იქ ხომ არ გინდა, მის გვერდით წოლაო? პასუხია საგულისხმო: „შენს გვერდით დგომას, მის გვერდით წოლა მირჩევნიაო“; შეკითხვა აგრესიული იყო, მაგრამ პასუხი კულტურული, სუბლიმირებული ფორმით ითქვა და სოციალურ აგრესიაში არ გადაზრდილა; ენერგიის ამგვარ გარდასახვას უფრო დიდი ფსიქიკური ენერგია, რეაგირების უფრო მაღალი დონე სჭირდება.
თუ აგრესიულ ენერგიას ვიგრძნობთ, შეგვიძლია ბინის დალაგებას და ამ რიგის საქმიანობას მივმართოთ; ანდა, როდესაც ადამიანი გამოცდაზე ჩაიჭრება და ამის გამო აგრესია ეუფლება, მან ეს ენერგია შეიძლება გამოიყენოს მომავალი გამოცდისათვის მომზადებისა და უკეთესად ჩაბარებისათვის, რადგან ეს ენერგია საკეთებლის უკეთ შესრულების სურვილს ასაზრდოებს. აგრესიის გარდაქმნა რომ შევძლოთ, მისი დეზიდენტიფიცირება უნდა მოვახდინოთ. აგრესიული იმპულსი ჩვენი არსების შემადგენელი, ძალიან ღირებული ნაწილია. აგრესიას ავტომატურად ძალადობასთან აკავშირებენ ხოლმე და ადამიანის ამაღლებული თვისებების ფორმირებისათვის მისი განდევნა საჭიროდ მიაჩნიათ. ამთავითვე უნდა ითქვას, რომ ეს არასწორი შეხედულებაა და არ ითვალისწინებს აგრესიის დადებითი ასპექტებს.
რამაკრიშნა იხსნებს ლეგენდას საშინელ შხამიან გველზე, რომელიც შიშის ზარს სცემდა გამვლელებს, მაგრამ ერთხელ იგი ბრძენს შეხვედრია და ისე მოხიბლულა მისი სიბრძნითა და თავაზიანობით, რომ უკითხავს, – როგორ გავხდე შენნაირიო? ბრძენს რჩევა მიუცია, რომ ხალხის კბენისთვის უნდა დაენებებინა თავი და მასაც უბიწოდ არსებობა გადაუწყვეტია. ხალხს რომ გველის უსაფრთხო არსებად გარდაქმნა უხილავს, ქვების სროლა, კუდით ჰაერში ასროლა და წვალება დაუწყია. საბედნიეროდ, ამ ბრძენს იმავე გზით კიდევ მოუწია თურმე გავლა და ხილვა იმისა, თუ რა დღეში ჩავარდნილიყო გველი:- შენმა რჩევამ, აი, რად მაქციაო, უსაყვედურია ბრძენისთვის; მასაც მარტივად უპასუხია: – ადამიანთა კბენისთვის კი დაგინებებია თავი, მაგრამ სისინი ხომ არ ამიკრძალავსო? ეს ამბავი იმის ნათელყოფაა, რომ ბოროტ ადამიანს სისინი ზიანს ვერ მიაყენებს, მაგრამ მიახვედრებს, რომ თავდაცვა შეგიძლია და იცი, ბოროტს წინ როგორ აღუდგე.
ადამიანი, რომელიც საკუთარ აგრესიას უფრთხის, თრგუნავს იმის შიშით, რომ რამე ცუდი არ ჩაიდინოს სხვების მიმართ, სინამდვილეში საკუთარი თავისკენ წარმართავს მას. ბავშვობისას მამა სისტემატურად სცემდა, დედა კი რიგიდულ კონტროლს ახორციელებდა და შვილმაც ეს აგრესია გაითავისა; თუმცა მუდმივად თავს იკავებდა, რომ მშობლები არ დაეხოცა და ეს ყველაფერი საკუთარი თავისკენ წარმართა, რაც გამოვლინდა სუიციდის, დეპრესიის, არაადეკვატურ დანაშაულის გრძნობაში. ასეთ ადამიანის არსებაში დაგროვილი ენერგია წარმოშობს იმგვარ აზრებს, რომლებიც მუდმივად განმეორების ფორმით ვლინდება. ეს შეიძლება მაზოხისტურ, საკუთარი თავის წამებაში გადაეზარდოს. ასეთმა ადამიანმა უნდა ისწავლოს თავისი აგრესიული ენერგიის მისთვის საყვარელ საქმეში რეალიზება და აგრესიის კონსტრუქციული გამოყენება; უნდა გაიწაფოს იმაში, რომ აგრესია გამოიყენოს „საწვავად“ თავისი საქმიანობისათვის.
აგრესიული ენერგიის გარდაქმნის ერთ მაგალითად შეიძლება წარმოვიდგინოთ ასეთი ვითარება: დავაკვირდეთ და გავიაზროთ, რომ ჩვენს სხეულში აგრესიით გამოწვეული გრძნობები და შეგრძნებები წარმოადგენენ ენერგიას, რომელიც ღირებულია და შეუძლია ჩვენთვის ზიანის მოყენება, მაგრამ ამავე დროს შეუძლია გამწევ ძალადაც იქცეს და გამოგვადგეს მიზნისკენ მიმავალ გზაზე. ჩვენ ვიცით, რომ ბევრი შემოქმედი აგრესიას კრეატიულ ენერგიად გარდასახავდა. რომაელი პოეტი კვინტილიანუსი ამბობდა, რომ ჩემი ბრაზი და რისხვა ქმნის ჩემს ლექსებსო. აინშტაინის მეგობარი იგონებს, რომ იგი დაჟინებით აგრძელებდა თავის მათემატიკური პროექტების დამუშავებას, რომელიც ათი წლის შემდეგ ფარდობითობის თეორიად იქცა ყოველგვარი წაქეზებისა და დახმარების გარეშე. ჟიულ ვერნმა თავისი ნაწარმოებების დაბეჭდვაზე დასტური მიიღო მეასე რედაქციიდან. ეს ყველაფერი ნიშნავს, რომ აგრესია საჭიროა. მიქელანჯელოს პორტრეტებსა და ნახატებში ადამიანები აღტაცებულები იყვნენ, რასაც მისი თანამედროვეები ეძახდნენ „დერიბილიტას“, რაც ამაღლებულ სიდიადესა და ინტენსივობას და იმავდროულად საშიშს ნიშნავს. რა თქმა უნდა, ეს მწირი მაგალითები არ არის საკმარისი რთული შემოქმედებითი პროცესების საჩვენებლად, მაგრამ მაინც აშკარაა, რომ ყოველი გენიოსის შემოქმედებაში დიდ როლს თამაშობდა აგრესია- ამ სიტყვის ფართო გაგებით; ანუ სპექტრი, რომელიც იწყება რისკით და გადადის ძალმოსილებაში და სრულდება შემოქმედებითი აქტით. ერთი გადმოცემით, მიქელანჯელოს ჩაქუჩი მონა ლიზაზე მუშაობისას თხუთმეტ წუთში უფრო მეტს მასალას ამუშავებდა, ვიდრე სამი ახალგაზრდა ქვისმთლელი სამ-ოთხ საათში მოახერხებდა; მისი ბიოგრაფი წერს, რომ მიქელანჯელოსავე თქმით, ჩაქუჩი მის სხეულს ჯანმრთელობას უნარჩუნებდა. იგი მუშაობისას ისეთ რისხვასა და იმპულსურობას ავლენდა, რომ მეგონა, მთელ ქანდაკებას ნამსხვრევებად აქცევდაო.
ჩინურ სიბრნე ი ძინ-ში არის ჰექსაგრამა, რომ თუ მდაბიო, ბოროტმა ადამიანმა ქალაქში დაიკავა მმართველის პოზიცია, მას შეუძლია კეთილშობილი მოქალაქის შეზღუდვა; მსგავსად ამისა, თუ ჩვენს გულში ერთმა ვნებამ დაისადგურა, მას შეუძლია, დაბინდოს გონება. ვნება და გონება ვერ ძლებენ გვერდიგვერდ. ამიტომ აუცილებელია ბრძოლა ყოველგვარი დათმობის გარეშე, რათა კეთილმა ბოროტზე გაიმარჯვოს და ამისთვის აუცილებელია გარკვეული წესების დაცვა. პირველ ყოვლისა უნდა გვახსოვდეს, რომ ბოროტებასთან ბრძოლა უნდა ეყრდნობოდეს მეგობრულ განწყობას და, რაც ასევე ძალზე მნიშვნელოვანია, თავად არ უნდა გავბოროტდეთ. ამ ბრძოლისას კომპრომისი დაუშვებელია; და კიდევ: ბოროტს პირდაპირ არ უნდა ვებრძოლოთ, რადგან თუ დავმარცხდით, ვნება შეგვიპყრობს და გავბოროტდებით. ბოროტზე გამარჯვების საუკეთესო ხერხია სიკეთე ანუ საპირისპიროს კეთება, რისთვისაც ბიოლოგიური აგრესიაა საჭირო.